Waarom is feminisme nog nodig?

Om te beginnen: waarvoor staat het feminisme eigenlijk? Elke feminist lijkt er een eigen invulling aan te geven, maar het algemene achterliggende idee is het streven naar gelijke (machts)verhoudingen tussen mannen en vrouwen, op zowel economisch, politiek als sociaal vlak. Dit streven wordt ook wel de emancipatie van de vrouw genoemd. Het feminisme kan worden gezien als een verzameling van maatschappelijke en politieke stromingen die op elkaar bouwen, maar ook tegengestelde visies hebben. En het is verdeeld in golven.

In de eerste feministische golf (van circa 1850 tot 1940) streven feministen voornamelijk naar gelijke rechten voor vrouwen op het gebied van scholing, arbeid en kiesrecht. De tweede feministische golf (eind jaren 60 tot en met de jaren 80) zet zich in voor recht op betaald werk en deelname aan het maatschappelijke leven, maar breidt zich snel uit tot een brede beweging met vele thema's. Eind 2017 brengt de Me Too-beweging feministische issues uit het verleden opnieuw aan het licht: blijkbaar zijn bepaalde problemen rond gendergelijkheid nog niet opgelost.

Hoewel bovenstaande kritiek op de beweging te verdedigen is – natuurlijk verschillen (onschuldige) opmerkingen en verkrachting van elkaar in ernst en impact – zorgt de beweging er nog steeds voor dat elke vorm van seksueel geweld beter bespreekbaar- en dus aan te pakken - is.

Dat dat nodig is, mag duidelijk zijn: uit grootschalige Europees onderzoek uit 2014 blijkt dat één op de tien vrouwen in Nederland verkrachting meemaakt, bijna de helft ervaring heeft met fysiek of seksueel geweld en driekwart met seksuele intimidatie.

#MeToo heeft geholpen met het benoemen en bevechten van deze problematiek: vrouwen durven eerder misbruik eerder te melden. Het aantal meldingen van seksueel misbruik is verdubbeld en op veel plekken zijn vertrouwenspersonen en meldpunten gekomen.

Ondanks de behaalde successen krijgt het zogenoemde ‘hashtagfeminisme’, waar #MeToo een voorbeeld van is, vaak het stempel ‘lui’. Of het zou geen ‘echt’ feminisme zijn: bewegingen op sociale media zouden niet in waarde te vergelijken zijn met de feministen uit de vorige eeuw, die in de tweede feministische golf politieke aandacht trekken en belangrijke doelen behalen.

Het probleem zonder naam
In de Verenigde Staten anno 1963 signaleert Betty Friedan dit ‘probleem zonder naam’ en ze schrijft er het boek The Feminine Mystique over. Dokters bestempelen het onbehagen van Amerikaanse vrouwen als ‘the Housewives’ Syndrome’. In Nederland schrijft Joke Smit in 1967 het artikel Het onbehagen bij de vrouw over de maatschappelijke positie van vrouwen. Het beschreven gevoel van doelloosheid is voor veel Nederlandse vrouwen herkenbaar en ontvangt veel instemmende reacties. De beschikbaarheid vanaf 1964 van de anticonceptiepil, die een enorme vrijheid met zich meebrengt, helpt er ook aan mee dat vrouwen verandering willen.

Er komt aandacht voor ongelijkheid van vrouwen op allerlei terrein, met als slogan: “het persoonlijke is politiek”. Zaken die zich in de privésfeer afspelen, moeten ook op de politieke agenda komen. Bijvoorbeeld huiselijk geweld en de ongelijke verdeling van zorgtaken: zulke problemen vereisen collectieve actie. Er ontstaat opnieuw een feministische beweging, die tot ongeveer eind jaren 80 zal duren: de tweede feministische golf.

Eind 1969 volgt actiegroep Dolle Mina, die een wat agressievere aanpak heeft om haar doelen te bewerkstelligen, die voornamelijk over economische onafhankelijkheid en seksuele vrijheid gaan. De Dolle Mina’s gaan de straat op en halen de media met hun ludieke acties en gevoel voor publiciteit, geïnspireerd door Provo. Op 23 januari 1970 bezetten ze Kasteel Nijenrode, omdat de Business School die daar gevestigd is vrouwelijke studenten weigert tot de opleiding. De actie eindigt bij het standbeeld van Wilhelmina Drucker in Amsterdam, waar de groep als eerbetoon aan haar strijd voor het vrouwenkiesrecht een korset verbrandt.

Tot 1978 voert Dolle Mina allerlei acties uit, zoals het afzetten van de Amsterdamse openbare herentoiletten als protest tegen het gebrek aan openbare damestoiletten, het uitdelen van condooms aan leerlingen van een huishoudschool, het nafluiten van mannen op straat, en het bezetten van de redactie van het damesblad Margriet.

Beide actiegroepen maken zich sterk voor wettelijke gelijkheid van vrouwen, legale abortus, kinderopvang en vrouwenarbeid. Waar MVM te beschouwen is als de organisatie die de tweede golf in Nederland in gang zet, is Dolle Mina de organisatie die het nieuwe feminisme bekend maakt en het bij de ‘gewone’ mensen in de huiskamer brengt.

Eind jaren 70 zijn er veel uiteenlopende en zelfs tegenstrijdige opvattingen over hoe de belangen van vrouwen het best vertegenwoordigd moeten worden. Daarnaast komt er meer bewustzijn en discussie over ‘verschillen’ tussen vrouwen. Groepen van zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen ontplooien zich. Tezamen met lesbische groepen wakkeren ze de discussie aan over wat gezien wordt als de ‘witte heteroseksuele dominantie’ van de feministische beweging. Ook andere vrouwen die zich niet in de bestaande vrouwenbeweging herkennen, zoals prostituees, organiseren zich.

Toch verenigen verschillende soorten feministen zich achter dezelfde basisuitgangspunten. Zo nemen in 1981 naar schatting 300.000 tot 500.0000 vrouwen deel aan een landelijke stakingsdag tegen de voorgestelde abortuswet, die niet tegemoet komt aan de feministische eisen. Daarnaast richten de verschillende feministische stromingen hun aandacht op het seksueel geweld tegen vrouwen en meisjes.

Logisch dat vaak wordt geopperd dat Nederlandse feministen zich zouden moeten richten op deze problemen; ze zijn immers van grotere aard dan die in eigen land. Maar genderongelijkheid in Nederland verdient zeker ook aandacht. Ondanks de wet gelijke behandeling bestaan in de praktijk namelijk nog veel verschillen.

In Nederland verdient een vrouw voor hetzelfde werk bijvoorbeeld nog steeds minder dan haar mannelijke collega. Ook op andere gebieden is er werk aan de winkel. Denk aan zwangerschapsdiscriminatie, een onevenredige representatie van vrouwen in de media, minder vrouwen aan de top, maar ook het lage aantal vrouwelijke Kamerleden en hoogleraren en de oneerlijke verdeling van zorgtaken.

Dat Nederland een van de duurste landen ter wereld is als het gaat om kinderopvang en dat het helemaal onderaan bungelt in de ranking van het aantal partnerverlofdagen, helpt niet mee aan die eerlijkere verdeling. Maar er is een inhaalslag gaande: van twee dagen volledig betaald partnerverlof in 2018, naar vijf dagen in 2019. Vanaf 2020 komen daar vijf weken bij, tegen 70% van het loon. Zo wordt niet alleen de toon gezet voor een nieuwe rolverdeling, het partnerschapsverlof is ook goed voor het inkomen van werkende vrouwen.

Er zijn echter nog meer inhaalslagen nodig. Zo zijn meisjes het veel beter gaan doen in het onderwijs, maar gelijkheid op de arbeidsmarkt is nog steeds ver te zoeken. Vrouwen werken nog steeds veel vaker parttime dan mannen, ook als er nog geen kinderen zijn. Hierdoor zijn vrouwen minder vaak economisch zelfstandig. Er is betere wetgeving gekomen om seksueel geweld en intimidatie te bestraffen, maar nog steeds hebben veel meisjes en vrouwen hiermee te maken. 

Dit zijn slechts enkele zaken waar feministen van nu zich kwaad over maken. Feminisme is, nog steeds, van belang om problemen van genderongelijkheid, klein of groot, de wereld uit te helpen. Zoals Nigeriaanse feminist en schrijver Chimamanda Ngozie Adichie, bekend geworden door de nummers van Beyoncé, het in haar TED-talk zegt: “We zouden allemaal feminist moeten zijn”.